Động Bo cúng nằm ở lưng chừng ngọn núi của bản Chanh. Trước đây, đường vào động rất khó đi. Ngày nay, một con đường nhỏ đã được mở, du khách chỉ cần bước qua vài trăm bậc thang men theo dốc núi thoai thoải, là có thể đến cửa động. Năm 2008, động Bo Cúng tình cờ được phát hiện bởi người dân Bản Chanh. Cũng từ đó, vẻ đẹp của thắng cảnh này mới bắt đầu được biết tới. Cái tên Bo Cúng, theo tiếng Thái, có nghĩa là “mó tôm”. Nguồn gốc của tên gọi này, là bởi động nằm gần một mó nước, nơi có nhiều tôm tép sinh sống. Bước vào động Bo Cúng, là bước vào một thế giới kỳ diệu và diễm lệ của tự nhiên. Theo người dân địa phương, động Bo Cúng có chiều dài khoảng 1km, được chia thành 5 khoang chính. Càng vào sâu, động càng đẹp. Vẻ đẹp ấy đến từ hàng vạn nhũ đá với hình thù kỳ dị và độc đáo. Mỗi nhũ đá mang dáng vẻ, màu sắc khác nhau, treo mình trên trần động vạn năm, như đang thì thầm kể lại câu chuyện của tạo hóa, khơi gợi trong lòng du khách trí tưởng tượng về một thế giới thiên nhiên đầy biến ảo. Có những khoang động với không gian rộng lớn, chiều dài hàng trăm mét, chiều rộng nhiều chục mét, tạo cảm giác choáng ngợp cho khách tham quan.

Ngoài những khoang lớn và lối đi chính, động Bo Cúng còn nhiều ngóc ngách sâu ăn sâu vào bên trong lòng núi, đến nay vẫn chưa được khám phá hết. Vào mùa khô, lòng động ráo nước và sạch sẽ. Nhưng ở nhiều nơi, nước nhỏ giọt từ thạch nhũ, tạo nên những mó nước nhỏ, trong suốt. Động như một chiếc điều hòa thiên nhiên khổng lồ, mát mẻ vào mùa hè, ấm áp vào mùa đông. Sẽ phải mất nhiều giờ đồng hồ, nếu du khách muốn khám phá hết vẻ đẹp của hang động này. Hiện nay, động Bo Cúng đã được công nhận là danh lam thắng cảnh cấp tỉnh. Có thể nói, đây là một hang động lớn, có vẻ đẹp kỳ vĩ không thua kém gì các hang động nổi tiếng trong cả nước. Nếu được khai thác và quảng bá hiệu quả, đây sẽ là địa điểm du lịch hấp dẫn, thu hút du khách về với Quan Sơn. Từ động Bo Cúng, xuôi về trung tâm xã Sơn Thủy sẽ đến với một công trình tâm linh nổi tiếng của huyện Quan Sơn - đền thờ Tư Mã Hai Đào. Truyền thuyết kể lại, Tư Mã Hai Đào sinh ra ở đất Mường Khô (thuộc huyện Bá Thước ngày nay). Dù mồ côi, song từ nhỏ, Tư Mã Hai Đào đã rất thông minh, sáng dạ, chăm rèn võ luyện mình. Sau này, chàng trai của bản mường có công giúp triều đình diệt giặc ngoại xâm, nên được vua cho làm Phò Mã, rồi phong đến chức Tư Mã. Một lần tới đất Mường Xia, thấy nơi này non nước hữu tình, quan Tư Mã Hai Đào bèn ở lại lập bản tạo mường, xây dựng nên một vùng dân cư trù phú. Sau khi ông mất, dân Mường Xia và một số mường lân cận nhớ ơn nên đã lập đền thờ. Thuở xưa, đền thờ Tư Mã Hai Đào trên đất Mường Xia được dựng bằng gỗ, với kiến trúc nhà sàn đặc trưng của đồng bào Thái. Trải qua thời gian, đền cũ không còn nữa. Năm 2009, chính quyền và nhân dân xã Sơn Thủy đã dựng lại ngôi đền mới để tỏ bày lòng biết ơn vị tiền nhân có công dựng xây bản làng.

Đền thờ Tư Mã Hai Đào ở xã Sơn Thủy gắn với lễ hội Mường Xia. Lễ hội được tổ chức vào các ngày 15, 16 tháng 3 âm lịch, bày tỏ mong cầu của người dân đất mường về cuộc sống an lành,mùa mang tốt tươi trù phú…. Những ngày lễ hội, không gian vốn tĩnh lặng yên bình của vùng sơn cước bỗng trở nên tưng bừng, rộn rã. Người dân rước kiệu và mâm lễ từ địa điểm linh thiêng chôn hòn đá vía về đền thờ Tư Mã Hai Đào. Các nghi lễ được tiến hành trong không khí trang nghiêm, thành kính. Sau phần lễ là phần hội mang đầy dấu ấn bản sắc vùng cao, với những trò chơi, trò diễn của đồng bào Thái, như: Khua luống, tung còn, chọi cù, đẩy gậy, hát khặp... Để tiềm năng du lịch của xã Sơn Thủy tiếp tục được đầu tư phát triển, ông Lữ Văn Tiên, Chủ tịch UBND xã Sơn Thủy, huyện Quan Sơn mong muốn tỉnh, huyện kêu gọi doanh nghiệp tư nhân có đủ điều kiện về đầu tư cho du lịch của địa phương, về phía địa phương sẽ cố gắng hết sức để tạo điều kiện cho các đơn vị đầu tư du lịch vào đây.

Ông Lữ Văn Tiên, Chủ tịch UBND xã Sơn Thủy

Những năm gần đây, Quan Sơn bắt đầu phát triển du lịch cộng đồng. Bản Ngàm, xã Sơn Điện được xem là một địa điểm nổi bật nhất về hoạt động du lịch cộng đồng của huyện. Là bản dân tộc Thái, đến nay, bản Ngàm vẫn giữ được những ngôi nhà sàn bề thế, với kiến trúc truyền thống đặc sắc. Bản Ngàm có 75 hộ dân, thì hiện giờ đã có 23 hộ đăng ký làm du lịch. Người dân trong bản đã được huyện và xã tạo điều kiện tham dự nhiều lớp tập huấn kĩ năng làm du lịch. Những người dân miền sơn cước quanh năm suốt tháng chỉ biết đến nương rẫy, giờ cũng đã tiếp cận được hướng phát triển kinh tế mới. Sản phẩm du lịch của bản Ngàm ngày càng phong phú. Du khách tới đây không chỉ được thưởng ngoạn phong cảnh vùng cao, mà còn được thưởng thức nhiều món đặc sản do người dân tự chế biến. Đặc biệt, năm 2017, đội văn nghệ bản đã được thành lập, với 33 thành viên, cả nam và nữ, tham gia biểu diễn phục vụ khách khi có yêu cầu. Vẻ đẹp thơ mộng, hương vị của núi rừng cùng những sắc màu văn hóa sống động là dấu ấn đặc sắc của bản Ngàm trong lòng du khách.

Trước đại dịch Covid-19, mỗi năm bản Ngàm đón khoảng 2000 lượt du khách. Trong tình hình dịch bệnh phức tạp, dù còn nhiều khó khăn, song chính quyền xã Sơn Điện và người dân bản Ngàm vẫn nỗ lực duy trì hoạt động du lịch. Ông Lê Văn Thơ, Trưởng phòng Văn hóa thông tin huyện Quan Sơn cho biết, hàng năm, phòng Văn hóa thông tin đều tham mưu với UBND huyện đề xuất với tỉnh những dự án đầu tư về hạ tầng du lịch như hệ thống giao thông, điện chiếu sáng, nhà vệ sinh, xây dựng bến bè phụ vụ du lịch, phòng cũng hướng dẫn các người dân các xã bảo vệ cảnh quan môi trường, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của địa phương. Hiện nay, huyện Quan Sơn đang nỗ lực xây dựng hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật đồng bộ, phấn đấu đến năm 2025, cơ bản hoàn thiện các công trình phụ trợ phục vụ du lịch. Cùng với đó, phát triển các sản phẩm du lịch đặc sắc, mang đậm bản sắc văn hóa địa phương, từng bước hình thành thương hiệu du lịch Quan Sơn, với mục tiêu đưa du lịch trở thành ngành kinh tế có đóng góp quan trọng cho sự phát triển bền vững của huyện.

Ông Chu Đình Trọng, Phó Chủ tịch UBND huyện Quan Sơn

Về phương hướng trong thời gian tới, ông Chu Đình Trọng, Phó Chủ tịch Thường trực huyện Quan Sơn cho biết: Huyện sẽ tập trung chỉ đạo thực hiện các đề án du lịch đã được tỉnh phê duyệt, như Đề án phát triển du lịch cộng đồng huyện Quan Sơn đến năm 2025, tầm nhìn 2030; Đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ gắn với du lịch sinh thái đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Huyện Quan Sơn cũng tiếp tục kêu gọi các doanh nghiệp tập trung đầu tư cùng với huyện để xây dựng các cơ sở hạ tầng phục vụ cho phát triển du lịch. Con đường để du lịch Quan Sơn phát triển vẫn còn nhiều khó khăn thử thách. Song đến với Quan Sơn, du khách sẽ không khỏi say đắm vẻ đẹp của thiên nhiên và bản sắc văn hóa nơi đây. Vùng đất này hứa hẹn trở thành một điểm đến hấp dẫn của du lịch xứ Thanh và cả nước trong tương lai không xa./.