Quan Sơn là huyện miền núi phía Tây tỉnh Thanh Hóa, nơi có cảnh quan hùng vĩ, núi non trùng điệp, nhiều danh thắng lung linh sắc màu huyền thoại. Với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, đa dạng, phong tục tập quán truyền thống đặc sắc của đồng bào dân tộc nơi đây, là những điểm du lịch hấp dẫn và nổi tiếng đang chờ du khách khám phá. Đây cũng chính là điều kiện thuận lợi để Quan Sơn khai thác, đẩy mạnh phát triển du lịch sinh thái và du lịch cộng đồng.
Động Bo Cúng, xã Sơn Thủy
Đến với Quan Sơn, du khách sẽ ngỡ ngàng và ấn tượng trước vẻ đẹp hoang sơ, kỳ vĩ của động Bo Cúng nằm trên địa danh bản Chanh, xã Sơn Thủy, được người dân tình cờ phát hiện vào năm 2008, Sau khoảng thời gian được phát hiện, động Bo Cúng đã trở thành điểm du lịch hấp dẫn du khách bởi vẻ đẹp kỳ vĩ của nó. Du khách sẽ vô cùng ngạc nhiên trước vẻ đẹp hùng vĩ, hoang sơ trong động Bo Cúng này; chiêm ngưỡng những nhũ đá đủ sắc màu hình khối, sinh động, lấp lánh dưới ánh điện huyền ảo như được sắp đặt một cách tài tình với hình hài: Tượng phật tọa trên đài sen; hình cột chống trời; hình chim đại bàng; những chùm đèn trong lâu đài tráng lệ và cả hình những suối tóc thướt tha trải dài của những cô gái đang độ đôi mươi …
Du lịch cộng đồng bản Ngàm, xã Sơn Điện
Cách động Bo Cúng không xa là bản Ngàm, điểm du lịch này nằm trên địa bàn xã Sơn Điện, với vẻ đẹp hoang sơ, ẩn mình trong những cánh rừng xanh ngát. Đến với bản Ngàm, du khách sẽ được trải nghiệm những nét đặc sắc của du lịch cộng đồng. Ngoài bầu không khí trong lành, không gian yên tĩnh, cảnh vật hoang sơ, du khách sẽ được chèo thuyền đánh cá dưới sông Luồng, thả mình trong dòng nước suối trong xanh đến mát lạnh và nghỉ ngơi trong những ngôi nhà sàn sạch đẹp, mang đậm nét văn hóa của người dân vùng cao và thưởng thức nhiều món ăn ngon, lạ và vô cùng hấp dẫn như: Cá suối nướng than củi; canh uôi; cơm lam; rượu cần… Những điệu xòe, điệu khặp dặt dìu, uyển chuyển cũng là nét đẹp văn hóa sẽ khiến cho những ngày thư giãn của du khách trở nên thêm phần thú vị.
Suối Xia
Nơi được cho là mạch sống và tâm hồn của đồng bào Thái Quan Sơn đó chính là suối Xia. Dòng suối trải mình trên bãi đá cuội, đùa giỡn với nắng vàng rực rỡ. Trong ánh hoàng hôn, suối Xia lại hóa mình thành bức tranh thủy mặc huyền bí ẩn hiện thấp thoáng giữa núi rừng hoang sơ. Dòng suối Xia trong xanh, hiền hòa uốn lượn quanh dãy núi Bo Cúng như kể cùng du khách về chuyện làng, chuyện bản nơi đây.
Núi Pha Dùa
Nằm ở bản Thủy Sơn, núi Pha Dùa có vẻ đẹp kỳ bí, có hang sâu gọi là hang Dùa. Tương truyền, xưa kia là nơi chàng trai nghèo khó và nàng Lá Nọi cất lời nguyện ước “cùng chết bên nhau để biến vào núi Pha Dùa và lên đỉnh núi cao làm thần Hai Mường”. Từ đó, mỗi độ xuân về, trai gái Mường Xia có tục du xuân vào hang Dùa cầu duyên, cùng nhau chơi cát bên chân núi, ném còn ngoài bãi sông và lắng nghe lời tình tự của đôi trai gái năm xưa.
Thác nước bản Din, xã Trung Hạ
Tất cả hiện lên vô cùng sống động và đặc sắc, là 1 kỳ quan hùng vĩ mà thiên nhiên đã ban tặng cho Quan Sơn. Ngoài động Bo Cúng thì Quan Sơn còn rất nhiều hang động khác để du khách thăm quan như: Nang Non, Pha Bái, Co Láy, Pha Khua… đấy là những hang động hoang sơ, huyền bí tạo thành một quần thể hang động hấp dẫn du khách.Bên cạnh đấy Quan Sơn còn có 1 chuỗi hệ thống Thác nước vô cùng kỳ vĩ, tuyệt đẹp để du khách thăm quan và thư giãn như Thác Cánh Đăng bản Ngàm. Đến với Quan Sơn thì mỗi thác nước là một cảnh tượng lạ mắt, mỗi thác nước là một bất ngờ với du khách, ngoài thác Cánh Đăng thì Quan Sơn còn nhiều thác khác: Thác Sava bản Pa - xã Tam Thanh, thác bản Nhài, xã Sơn Điện, thác Ma Hao bản Din - xã Trung Hạ.
Guồng nước
Với vẻ đẹp đơn sơ, giản dị thì guồng nước ở Trung Tiến đã trở thành điểm du lịch độc đáo của Quan Sơn, thu hút đông đảo du khách đến tham quan. Những guồng nước quay đều như bánh xe khổng lồ, phát ra âm thanh của tiếng sáo đã làm say đắm lòng người đến đây.
Đặc biệt là suối nước nóng - xã Trung Thượng là suối khoáng nóng tự nhiên, có nhiều khoáng chất rất tốt cho sức khoẻ con người. Nằm tại tâm mạch nước khoáng nóng phun lên từ lòng đất, được biết đến như dòng nước thần kỳ mà người dân nơi đây đã truyền tụng qua bao đời. Với truyền thống yêu nước nồng nàn, Quan Sơn còn có di tích lịch sử cầu Phà Lò (bắn rơi máy bay Mỹ năm 1966) là niềm tự hào về đất và người Quan Sơn.
Điệu múa mừng cơm mới của đồng bào dân tộc Thái
Nếu một lần đến thăm các chòm, bản người dân tộc Thái, dân tộc Mông huyện Quan Sơn chắc hẳn sẽ không ngỡ ngàng trước vẽ đẹp của phong cảnh nơi đây. Việc tìm hiểu kiến trúc về ngôi nhà sàn của người Thái là một điều vô cùng thích thú đối với khách du lịch, đặc biệt là khách du lịch quốc tế.
Lễ hội mường Xia
Lễ hội Mường Xia - một lễ hội truyền thống, gắn với huyền sử về cuộc đời binh nghiệp của Tư Mã Hai Đào thế kỷ XVII và câu chuyện tình Pha Dua thấm đẫm tính nhân văn sâu sắc. Trong không gian lễ hội, du khách được tận mắt chứng kiến một nghi lễ văn hóa tâm linh đặc biệt, đó là tục cúng tế “Hòn đá vía” nhằm bày tỏ lòng tri ân thành kính, đối với người anh hùng Tư Mã Hai Đào đã có công bảo vệ bờ cõi biên cương, dựng nên vùng đất Mường Xia đông vui, trù phú. Đây cũng chính là nét nhân văn trong tục “gửi vía” rất riêng đã trở thành tập quán nối đời của người Thái vùng biên giới xứ Thanh. Ngoài các nghi lễ và trò chơi dân gian, lễ hội còn có nhiều tiết mục văn nghệ giao lưu văn hóa giữa các dân tộc trong vùng.
Cửa khẩu Quốc tế Na Mèo
Na Mèo từ lâu đã trở thành cung đường thú vị với dân du lịch. Từ Mai Châu (Hòa Bình) du khách có thể qua Quan Sơn (Thanh Hóa) rồi qua Hủa Phăn - Lào rất thuận tiện. Qua cửa khẩu quốc tế Na Mèo du khách cũng có thể đi thăm "thủ đô cách mạng Lào" Viêng Xay rồi qua Sầm Nưa tới Xiêng Khoảng bước vào con đường di sản nổi tiếng của Lào. Hành trình đến với Na Mèo bạn sẽ không khỏi bất ngờ trước khung cảnh núi rừng hùng vĩ, những tảng đá lớn nhỏ, nhiều dáng hình lô nhô bên dòng suối với làn nước trong xanh. Bốn bề là những ngọn núi cao ngất, cây rừng nguyên sinh nổi bật trên nền trời xanh ngắt. Chợ phiên Na Mèo là phiên chợ độc đáo chỉ họp duy nhất buổi sáng thứ bảy hằng tuần. Đi chợ Na Mèo không đơn thuần chỉ để mua bán, trao đổi hàng hóa mà đây còn là địa điểm giao lưu văn hóa thắm đượm nghĩa tình hai nước Việt - Lào.
Các món ăn đặc sắc của đồng bào dân tộc Thái
Đến Quan Sơn, du khách sẽ có cơ hội được đắm say trong những điệu múa xòe uyển chuyển của thiếu nữ đồng bào Mông; điệu khặp thăm hỏi, giao duyên của dân tộc Thái và tìm hiểu nét văn hóa, phong tục tập quán của 4 dân tộc anh em cùng sinh sống là Thái, Mường, Kinh, Mông. Mỗi dân tộc có một phong tục, tập quán, tiếng nói, trang phục, những món ăn đặc thù với bản sắc và truyền thống văn hóa khác nhau. Quan Sơn còn lưu giữ nhiều loại hình văn hóa dân gian như: hát ru, múa sạp, khua Luống, đánh cồng, chiêng, nhiều làng nghề truyền thống độc đáo như: thêu dệt thổ cẩm, đan lát, đan cót, nấu rượu ngô, rượu cần, hái thuốc nam gia truyền; những phiên chợ; những Lễ hội, như Lễ hội Mường Xia, Lễ hội mừng cơm mới, các món ăn đặc trưng của núi từng miền Tây xứ Thanh như cơm lam, xôi ngũ sắc, thịt trâu gác bếp, canh uôi, hoa chuối đồ, cá suối nướng…
Bản Sa Ná, xã Na Mèo
Ngoài các điểm danh thắng trên địa bàn, du khách có dịp tới Quan Sơn hãy tới thăm bản Sa Ná, xã Na Mèo để tận mắt chiêm ngưỡng cảnh đẹp“ xưa và nay”. Sa Ná do ảnh hưởng của hoàn lưu cơn bão số 3 năm 2019 đã gây ra trận lũ quét lịch sử, làm 10 người chết và mất tích, nhiều nhà cửa, tài sản và hoa màu của nhân dân bị cuốn trôi. Sa Ná trở thành mảnh đất hoang tàn sau cơn lũ. Được sự quan tâm chỉ đạo của Trung ương, của tỉnh, huyện, các ngành từ tỉnh đến cơ sở, cùng với đó là sự chung tay chia sẻ, giúp đỡ kịp thời của những tấm lòng hảo tâm và nhân dân các dân tộc khắp mọi miền của Tổ quốc đã giúp người dân nơi đây vượt qua nỗi đau thương, mất mát.Đến nay, Sa Ná khu tái định cư mới đã hồi sinh “ Thần kỳ” khoác lên màu áo mới ấm no, khang trang hơn và xây dựng thành công bản nông thôn mới kiểu mẫu.
Lễ công bố tour du lịch Quan Sơn - Viêng Xay
Để phát phát huy tiềm năng du lịch của địa phương, tháng 3/2019 Sở Văn hóa, Thể Thao và Du Lịch Thanh Hóa phối hợp với UBND huyện Quan Sơn tổ chức lễ Công bố và trải nghiệm tour du lịch Quan Sơn (tỉnh Thanh Hóa) - Viêng Xay (tỉnh Hủa Phăn, Lào).Đây là cơ hội giới thiệu, quảng bá sản phẩm du lịch mới tới du khách trong, ngoài nước, tăng cường liên kết với các đơn vị lữ hành, thúc đẩy việc khảo sát, xây dựng các tour, tuyến du lịch, từ đó mở ra cơ hội thu hút đầu tư và phát triển điểm đến.
Kim Chung